Në kohë të paqes dhe stabilitetit, politika shpesh shihet si një garë ideologjish, një debat mbi prioritetet ekonomike, arsimore apo shëndetësore. Por në kohë krize, qoftë ajo politike, ekonomike apo shoqërore, politika e përgjegjshme bëhet jo vetëm e dëshirueshme, por një domosdoshmëri ekzistenciale për vetë demokracinë. Pa të, institucionet rrënohen, besimi i qytetarëve bie, dhe demokracia shndërrohet në një fasadë bosh. E kjo besoj është një situatë shumë e njohur për aktualitetin tonë në Kosovë.

Çfarë nënkuptohet me “politikë të përgjegjshme”?
Politika e përgjegjshme nuk është thjesht të respektosh ligjin. Është të veprosh në përputhje me parimet themelore të shërbimit publik, integritet, transparencë, llogaridhënie dhe kujdes ndaj interesit të përbashkët.
Sipas International IDEA (Instituti Ndërkombëtar për Demokraci dhe Ndihmë Zgjedhore), një politikan përgjegjës:
Merr vendime të bazuara në evidencë, analiza dhe të dhëna të besueshme, jo në emocione momentale apo presione populiste.
Shpjegon qartë arsyet e vendimeve, komunikon hapur me publikun dhe pranon gabimet kur ato ndodhin.
Vendos interesin publik mbi interesat partiake, personale apo të grupeve të ngushta.
Respekton kushtetutën, ligjin dhe institucionet, duke forcuar shtetin e së drejtës.
Është i hapur ndaj llogaridhënies dhe e sheh transparencën si pjesë të detyrës, jo si barrë.
Konsulton palët e ndryshme shoqërore, përfshin qytetarët në vendimmarrje dhe merr parasysh mendime të ndryshme.
Vepron me integritet, duke shmangur konfliktet e interesit dhe duke ruajtur etikën në shërbimin publik.
Synon zgjidhje afatgjata e të qëndrueshme, jo vetëm përfitime të menjëhershme politike.
Tregon lidership përmes shembullit personal, modestisë dhe gatishmërisë për të bashkëpunuar edhe me kundërshtarët politikë kur është në interes të vendit.

Kriza si test i përgjegjshmërisë
Historia më e re e shekullit XXI është plot me shembuj ku politikanët janë përballur me kriza të papritura:
Pandemia COVID-19: Vendet që patën udhëheqës të përgjegjshëm, si Zelanda e Re apo Finlanda, dolën më mirë jo vetëm në kontrollin e sëmundjes, por edhe në ruajtjen e besimit publik.
Krizat ekonomike: Në disa vende të BE-së pas krizës financiare 2008–2012, politikanët që komunikuan hapur për masat shtrënguese dhe ofruan mbështetje sociale arritën të shmangin destabilizimin politik.
Konfliktet dhe tensionet etnike: Shembuj pozitivë gjenden te liderët që promovuan dialogun dhe respektin, edhe kur kjo ishte politikisht e vështirë.
Në të gjitha këto raste, politika e përgjegjshme nuk e shmangu plotësisht krizën, por e kufizoi dëmin dhe ruajti besimin e qytetarëve.

Kur politika humb përgjegjshmërinë
Kur udhëheqësit e vendosin interesin personal mbi atë të përbashkët:
Institucionet zbehen: Ligjet bëhen mjete për hakmarrje ose mbrojtje të grupeve të ngushta.
Diskursi publik degradohet: Në vend të debatit të argumentuar, mbizotëron propaganda dhe sulmi personal.
Qytetarët humbin besimin: Në mungesë të besimit, edhe politikat më të mira hasin në rezistencë dhe mosbashkëpunim.
Sipas raportit Edelman Trust Barometer 2024, niveli i besimit të qytetarëve në qeveri po bie në mënyrë të vazhdueshme në mbarë botën. Një nga arsyet kryesore për këtë rënie është perceptimi se qeveritë nuk po tregojnë përgjegjësi të mjaftueshme ndaj qytetarëve: vendimet merren shpesh pa transparencë, pa shpjegime të qarta dhe pa mbajtje të përgjegjësisë kur ato dështojnë.

Demokracia dhe përgjegjshmëria: një marrëdhënie e dyanshme
Demokracia nuk funksionon pa përgjegjshmëri politike. Një qeveri mund të jetë e zgjedhur në mënyrë demokratike, por pa mekanizma të fortë kontrolli dhe balancash, ajo mund të shndërrohet lehtësisht në autoritarizëm.
Përgjegjshmëria politike është:
Horizontale: ndërmjet institucioneve (parlamenti, gjyqësori, organet e auditimit).
Vertikale: ndërmjet politikanëve dhe qytetarëve (zgjedhjet, referendumi, protestat).
Sociale: përmes mediave të lira dhe shoqërisë civile aktive.

A ka shembuj të politikës së përgjegjshme? Po ka! Ja disa:
Angela Merkel (Gjermani) gjatë krizës së refugjatëve 2015–2016: vendime të vështira, por të argumentuara moralisht dhe shpjeguara hapur.
Jacinda Ardern (Zelanda e Re): komunikim empatik dhe i vazhdueshëm gjatë pandemisë.
Mario Draghi (Itali, 2021–2022): pranoi të drejtojë një qeveri të unitetit kombëtar në një kohë krize ekonomike dhe shëndetësore, duke vendosur stabilitetin e vendit mbi interesat partiake.
Sanna Marin (Finlandë, 2019–2023): udhëhoqi një kabinet gjithëpërfshirës dhe promovoi transparencë gjatë pandemisë, duke fituar besimin e gjerë të qytetarëve edhe pse mori masa të ashpra.

Uruguay: politikë konsensusi për reforma afatgjata, pavarësisht rotacionit të pushtetit.
Këta shembuj tregojnë se politika e përgjegjshme shpesh kërkon guxim për të marrë vendime të papopullarizuara, por të nevojshme.

Çfarë do të thotë politika e përgjegjshme për Kosovën?
Në kontekstin tonë, politika e përgjegjshme nënkupton që transparenca të jetë standard, jo përjashtim. Publikimi i të dhënave mbi vendimmarrjen, kontratat publike dhe shpenzimet e buxhetit është hap thelbësor për të fituar besimin e qytetarëve. Transparenca nuk është vetëm detyrim ligjor, por një mjet për të ndërtuar kulturën e llogaridhënies dhe për të afruar qytetarin me institucionin.
Dialogu politik nuk duhet të ndalet, edhe në kushtet e mosmarrëveshjeve të thella. Demokracia nuk matet nga mungesa e dallimeve, por nga aftësia për të menaxhuar dallimet përmes debatit, kompromisit dhe respektit reciprok. Politika e përgjegjshme kërkon që edhe kundërshtarët politikë të shohin interesin e përbashkët të vendit përpara interesave afatshkurtra partiake.
Llogaridhënia publike nuk mund të reduktohet vetëm në zgjedhjet çdo katër vjet. Ajo duhet të jetë e vazhdueshme: përmes raporteve periodike të qeverisë, interpelancave të hapura në parlament, dëgjimeve publike dhe konsultimeve të rregullta me qytetarët. Një qeveri e përgjegjshme nuk pret fundin e mandatit për të dhënë llogari, por e sheh këtë si detyrim të përditshëm.
Fuqizimi i institucioneve të pavarura është po aq i rëndësishëm. Gjyqësori, mediat e lira, auditori i përgjithshëm, agjencitë rregullatore dhe avokati i popullit duhet të jenë mekanizma realë kontrolli mbi pushtetin, jo fasada formale. Vetëm institucione të forta dhe të paanshme mund të garantojnë se pushteti nuk abuzohet dhe se qytetari është i mbrojtur nga arbitrariteti.
Një dimension i domosdoshëm është edhe roli i qytetarëve dhe shoqërisë civile. Politika e përgjegjshme nuk ndërtohet vetëm nga lart-poshtë, por edhe nga poshtë-lart. Qytetarët duhet të jenë aktivë në monitorimin e qeverisë, në ngritjen e zërit përmes organizatave, mediave dhe rrjeteve sociale, si dhe në pjesëmarrjen në procese publike. Shoqëria civile, sindikatat, grupet profesionale dhe mediat e pavarura kanë detyrën të jenë syri vigjilent i demokracisë, duke ekspozuar keqmenaxhimin dhe duke promovuar praktikat e mira. Vetëm me qytetarë të angazhuar, institucionet mbahen përgjegjëse dhe politika detyrohet të qëndrojë në shërbim të publikut.
Për Kosovën, politika e përgjegjshme nënkupton ndërtimin e një kulture të re politike, një kulture ku liderët shpjegojnë vendimet, pranojnë gabimet dhe marrin përgjegjësi, ndërsa qytetarët ndihen pjesë e proceseve vendimmarrëse. Vetëm kështu mund të krijohet një marrëdhënie e shëndetshme midis shoqërisë dhe institucioneve, ku besimi nuk blihet me premtime, por fitohet me veprime konkrete.

Përfundim: Vlerë dhe domosdoshmëri
Në kohë krize, politika e përgjegjshme nuk është luks etik, është domosdoshmëri për mbijetesën e demokracisë. Ajo është dallimi mes një shoqërie që del më e fortë nga një krizë dhe një shoqërie që përkeqësohet. Përgjegjshmëria e bën të mundur që qytetarët të besojnë tek institucionet, që dialogu të mos shuhet edhe në momentet më të vështira dhe që vendimet të merren për të mirën e përbashkët, jo për interesa të ngushta.
Për Kosovën, politika e përgjegjshme është kushti themelor për ndërtimin e një shteti funksional dhe të besueshëm. Vetëm duke e bërë transparencën, llogaridhënien dhe dialogun pjesë të përditshme të jetës politike, demokracia jonë mund të mbijetojë dhe të zhvillohet, jo si premtim i paplotësuar, por si realitet i prekshëm për çdo qytetar.
Politika e përgjegjshme nuk është vetëm detyrim ndaj të tashmes, por edhe trashëgimia më e madhe që mund t’u lëmë brezave të ardhshëm, një Kosovë ku besimi, drejtësia dhe dinjiteti i qytetarit qëndrojnë mbi gjithçka tjetër.